Ghé thăm bản Mường vào những dịp đặc biệt như lễ tết hay đám cưới, sẽ thật thiếu sót nếu bạn không một lần thưởng thức mâm cỗ “lá” – một trong những nét tinh hoa ẩm thực Tây Bắc. Hơn cả một món ăn, đằng sau mâm cỗ lá còn ẩn chứa nhiều giá trị sâu sắc khác
Mâm cỗ lá mang hương vị núi rừng
Cỗ lá hiểu giản đơn là mâm cỗ bày trên lá. Đây là nét văn hóa ẩm thực sơ khai của người Mường, thường có mặt trong những dịp lễ, tết, cưới. Nguyên liệu chính cho mâm cỗ có thể là gà, lợn, được nuôi thả trên đồi núi, thịt săn chắc, ít mỡ, có vị thơm ngọt tự nhiên… Lá dùng để xếp cỗ là lá chuối rừng, loại bánh tẻ, được hơ lửa cho dẻo và có mùi thơm ngai ngái đặc trưng, biểu tượng sự gắn bó của cư dân với núi rừng…
Mâm cỗ hội tụ đầy đủ các món ăn như lợn mán hấp, gà nướng tiêu rừng, măng luộc hoặc xào, và trong mâm không thể thiếu xôi trắng, tượng trưng cho đất trời, rừng núi. Cầu kỳ hơn thì dùng xôi màu, xôi ngũ sắc. Thức ăn này phải được nấu chuẩn từ gạo nếp nương thơm, dẻo, ngọt.
Cỗ lá: Đâu đơn giản chỉ là món ăn
Cao hơn cả món ăn, mâm cỗ lá còn chứa đựng trong đó những ân tình của người Mường trong tương quan với đất, trời, rừng, núi…, là nét tinh tế trong đời sống ẩm thực xứ Mường. Thưởng thức cỗ lá, thực khách không chỉ cảm nhận được hương vị của các món ăn miền sơn cước mà còn cảm nhận được được tình cảm mộc mạc, chân thành cùng những lễ giáo, phép tắc của người Mường được thể hiện qua cách bày cỗ.
Dù cầu kỳ hay đơn giản, mâm cổ lá Mường vẫn phải tuân thủ các nguyên tắc. Nhìn mâm thịt còn giữ nguyên sắc màu tươi tắn nổi bật trên nền lá chuối xanh, thoảng hương thơm của tàu lá chuối và hương vị hấp dẫn của từng món ăn, mới thấy mâm cỗ “lá” quy củ và trang trọng đến mức nào…
Có thể nói mâm cỗ lá xứ Mường là một nét đẹp văn hóa tiêu biểu và độc đáo của dân tộc Mường. Nhìn mâm cỗ tưởng đơn giản nhưng hóa ra lại không hề đơn giản, bởi trong đó người Mường còn gởi gắm cả tâm tình vào với vạn vật và với con người… Qua mâm cỗ, người Mường đã thể hiện cách linh hoạt tính cộng đồng, tình cảm tương thân tương ái, nền nếp gia đình… là những yếu tố giúp cộng đồng tồn tại và phát triển.