Bên cạnh cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, chắc hẳn những mảnh vải thổ cẩm chính là một phần không thể thiếu của Tây Bắc. Những mảnh thổ cẩm Tây Bắc chính là kết tinh của sự khéo léo, bàn tay, trí tuệ của người phụ nữ nơi đây.
Thổ cẩm Tây Bắc – nét văn hóa đặc sắc
Đồng bào sinh sống tại Tây Bắc quan niệm rằng khi đến tuổi lấy chồng, con gái bắt buộc phải biết thêu thùa, dệt vải. Điều này dường như đã trở thành chuẩn mực để đánh giá một cô gái trước khi về nhà chồng. Mỗi một cô gái dân tộc tựa như một nghệ nhân tài hoa, đôi tay thoăn thoắt kéo sợi theo nhịp thoi đưa dệt nên những tấm vải có hoa văn rực rỡ.
Bông là nguyên liệu chính để dệt vải. Sau khi thu hoạch, bông vải được đánh tơi xốp rồi kéo thành sợi. Một vài dân tộc còn khai thác các chất liệu sẵn có trong tự nhiên khác như vỏ cây để kéo thành sợi.
Thổ cẩm Tây Bắc thường sử dụng các gam màu chủ đạo như trắng, vàng, tím, đỏ, xanh lá cây. Tất cả những màu sắc này đều được tạo ra từ việc nhuộm lá cây rừng. Màu đen được tạo nên từ lá chùm bầu ngâm với bùn non từ 3 – 7 ngày đêm hoặc lá chàm. Màu nâu hoặc đỏ sẫm được tạo ra từ các loại vỏ cây. Vỏ ốc suối khô ngâm thành vôi trộn với lá krum tạo sắc xanh. Màu đỏ lấy từ vỏ cây krung giã ra và nấu lên. Ngâm giấm vỏ cây sủi, đun sôi khoảng 3 giờ và làm mát qua đêm, pha thêm phèn rồi ngâm sợi vải ở 80°C sẽ tạo ra màu nâu đỏ.
Với bàn tay khéo léo và óc thẩm mỹ của mình, người phụ nữ đã dệt nên những tấm vải thổ cẩm mang đậm bản sắc dân tộc. Sau khi nhuộm, sợi bông sẽ được đem đi phơi khô. Thợ nhuộm sẽ dùng một chiếc bàn chải, chải dọc theo cuộn sợi để gỡ sạch các vụn màu, vỏ cây. Khác với người Khmer, tạo hoa văn trực tiếp ngay khi dệt sợi thì thổ cẩm Tây Bắc được ghép lại bằng những mảng vải màu rồi mới thêu hoa văn lên.
Họa tiết trên vải thổ cẩm thường đối xưng nhau tượng trưng cho quan niệm về sự hòa hợp trường tồn của tự nhiên, quan niệm về vũ trụ, triết lý âm dương,.. Mỗi một dân tộc tại Tây Bắc đều có phong cách dệt vải thổ cẩm đặc trưng riêng.
Xem thêm:
>>> Những khu chợ phiên buôn bán thổ cẩm tại Tây Bắc
Một số loại vải thổ cẩm Tây Bắc
Sau đây, Rum Quán sẽ giới thiệu tới các bạn các đặc trưng của vải thổ cẩm ở một số dân tộc tại Tây Bắc:
Thổ cẩm của người Thái
Được ví von tựa như bức tranh hoàn hảo của thiên nhiên, thổ cẩm của người Thái vô cùng đặc sắc. Có tới hơn 30 loại hoa văn, họa tiết khác nhau được thể hiện sống động trên nền thổ cẩm. Nếu để ý kỹ, trên trang phục thổ cẩm của người Thái có cả thế giới động vật được phản ánh đa dạng. Những mảnh thổ cẩm được sử dụng làm chăn thường thêu hình thuồng luồng để thể hiện lòng vị tha, sự chung thủy, bao dung của người mẹ, người vợ. Quần áo của vợ chồng thường thêu hình con rái cá – vật tượng trưng cho tình yêu sắt son, gia đình hạnh phúc. Người Thái sử dụng các gam màu chủ đạo trên vải thổ cẩm như xanh lá, đỏ, hồng, trắng, vàng.
Thổ cẩm của người Mông
Một điểm khá đặc biệt của người Mông là họ không sử dụng bông vải để dệt thổ cẩm. Trải qua 41 công đoạn, từ vỏ cây lanh thô ráp ban đầu, đồng bào Mông đã cho ra đời những tấm thổ cẩm mềm mại, rực rỡ. Với phụ nữ Mông, khâu xe sợi, quay lanh dệt vải là tốn nhiều thời gian, công sức nhất. Tuy nhiên, có lẽ khâu vẽ sáp lên vải trước khi nhuộm lại là thứ hấp dẫn du khách miền xuôi nhất. Vẽ sáp được coi như tuyệt kỹ thổ cẩm của người Mông. Do vải dính sáp sẽ không thấm màu khi nhuộm, vì vậy sẽ tạo ra các hoa văn rất đặc biệt. Loại thổ cẩm Tây Bắc này sử dụng mô tuýt hoa văn chính là hình kỷ hà, hình chữ nhật, hình vuông, hình thoi. Các màu sắc chủ yếu là xanh, đỏ, tím, vàng trên nền vải lanh đen.
Thổ cẩm của người Mường
Nhắc tới thổ cẩm của người Mường, người ta nhớ ngay tới sự độc đáo, đa dạng với mô tuýt hoa văn trang trí trống đồng. Các nhà nghiên cứu đã thống kê có tới 40 mô tuýt hoa văn trên cạp váy của người Mường. Trong đó chủ yếu là các hoa văn phổ biến trên mặt trống đồng Đông Sơn. Họa tiết trên thổ cẩm người Mường chủ yếu được cách điệu từ hoa lá như hoa dẻ, hoa hồi, quả trám,.. Chúng là những thứ gắn liền với thiên nhiên và con người xứ Mường.
Thổ cẩm của người Dao
Giống như người Mông, người Dao cũng chủ yếu dùng cây lanh để dệt thổ cẩm. Trải qua những công đoạn cầu kỳ từ khâu tách vỏ cho tới dệt vải, các tấm vải lanh trắng ra đời. Sau khi dệt xong, vải sẽ được đem đi giặt nhiều lần cho thật trắng. Tiếp đó, vải được trải lên khúc gỗ tròn, rồi dùng một phiến đá chà sáp ong, trượt đi trượt lại cho đến khi thật phẳng. Công đoạn đòi hỏi nhiều công sức và tỉ mỉ nhất là thêu hoa văn trang trí. Các tấm vải thổ cẩm của người Dao thường được thêu hình xoáy ốc, hoa bí hay hoa lá, cây cỏ, chim muông. Màu sắc được chuộng sử dụng là đỏ tươi. Bạn có thể bắt gặp sắc đỏ trong mọi vật dụng làm từ thổ cẩm của người Dao như quần áo, khăn, mũ,.. Kỹ thuật thêu thoáng lộ nền đen, nền chàm trong họa tiết giúp làm giảm độ chói của màu nguyên bản.
Qua bài viết này, hi vọng các bạn đã có cái nhìn, hiểu biết sâu sắc hơn về thổ cẩm Tây Bắc. Đừng quên tiếp tục theo dõi Rum Quán để tiếp tục cật nhập những thông tin văn hóa du lịch hấp dẫn các bạn nhé!